પહેલગામ આતંકી હુમલામાં 26 નાગરિકોનાં મોત બાદ ભારત-પાકિસ્તાન વચ્ચે તણાવની સ્થિતિ પેદા થઈ છે. કેન્દ્ર સરકારે બુધવારે (7 મે)ના રોજ દેશના 244 શહેર અને રાજ્યના 19 શહેરમાં મોકડ્રિલ યોજવાનો નિર્ણય કર્યો છે. ગુજરાતમાં મોકડ્રિલને લઈ ગૃહ રાજ્યમંત્રી હર્ષ સંઘવીએ ગાંધીનગરમાં બેઠક કરીને મોકડ્રિલ સમીક્ષા કરી હતી.

સિવિલ ડિફેન્સ ડિસ્ટ્રિક્ટને સંવેદનશીલ અને મહત્વના આધાર પર ત્રણ કેટેગરીમાં વહેંચવામાં આવ્યાં છે. કેટેગરી 1માં સૌથી સંવેદનશીલ જિલ્લાઓનો સમાવેશ કરાયો છે. જેમાં રાજ્યના ત્રણ જિલ્લાનો સમાવેશ થાય છે. જ્યારે કેટેગરી-2માં 10 અને કેટેગરી-3 માં 6 જિલ્લાનો સમાવેશ થાય છે.

મોકડ્રિલ દરમિયાન હવાઈ હુમલાના સાયરનનું નિરીક્ષણ અને ઉપયોગ, હુમલાના કિસ્સામાં બચાવ માટે સામાન્ય લોકો, વિદ્યાર્થીઓને તાલીમ, ક્રેશ બ્લેકઆઉટ વ્યવસ્થા, મહત્વપૂર્ણ સ્થળો છુપાવવાની તૈયારી, વિસ્તાર ખાલી કરાવવાની યોજનાઓને અપડેટ કરવી અને તેનો અભ્યાસ કરવા જેવી પ્રવૃત્તિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.

ભારતમાં વર્ષ 1971માં છેલ્લી વખત સિવિલ ડિફેન્સ મોકડ્રિલ યોજાઈ હતી. ત્યારબાદ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે યુદ્ધ થયું હતું. આ મોકડ્રિલ યુદ્ધ દરમિયાન થઈ હતી. 1971 બાદ પ્રથમ વખત દેશમાં મોકડ્રિલ યોજાઈ રહી છે. આ પ્રકારની મોકડ્રિલ 1962માં ચીન યુદ્ધ અને 1965માં પાકિસ્તાન યુદ્ધ સમયે પણ યોજવામાં આવી હતી.

ગુજરાતમાં બુધવારે યોજાનારી મોકડ્રિલના આયોજન અંગે ગૃહ રાજ્યમંત્રી હર્ષ સંઘવીએ મહત્વપૂર્ણ બેઠક કરી સમીક્ષા કરી હતી. બેઠકમાં ગૃહ અધિક મુખ્ય સચિવ એમ.કે.દાસ, મહેસૂલ અધિક મુખ્ય સચિવ જયંતિ રવિ, ડીજીપી વિકાસ સહાય, હોમગાર્ડ્સ અને સિવિલ ડિફેન્સ ડીજીપી મનોજ અગ્રવાલ સહિતના અધિકારીઓ ઉપસ્થિત રહ્યા હતાં.

બ્લેક આઉટ એટલે શું?

યુદ્ધના સમયે બ્લેકઆઉટ વ્યૂહનીતિ છે. જેમાં ઘર તેમજ બહારની લાઈટોને બંધ કરી દેવામાં આવે છે. જેથી દુશ્મનના વિમાન અથવા સબમરીનને નિશાનો શોધવામાં મુશ્કેલી થાય. આ પ્રથા 20મી સદીમાં બીજા વિશ્વ યુદ્ધ (1939-1945) દરમિયાન શરૂ થઈ હતી. બ્લેકઆઉટના નિયમ મુજબ ઘર, કારખાના, દુકાન અને વાહનોની લાઈટો બંધ રાખવાની હોય છે. જેમાં બારીને ઢાંકવું, સ્ટ્રીટ લાઇટ બંધ કરવી, વાહનોની હેડલાઇટ પર કાળો રંગ અથવા માસ્ક લગાવવાનો સમાવેશ થાય છે.

બ્લેક આઉટ શા માટે?

બ્લેકઆઉટનો મુખ્ય હેતુ દુશ્મનના હવાઈ હુમલાને મુશ્કેલ બનાવવાનો છે. રાતના સમયે શહેરોની રોશની દુશ્મનના પાયલટને નિશાનો શોધવામાં મદદરૂપ થાય છે. ઉદાહરણ રૂપે, 1940ની લંડન બ્લિટ્ઝ દરમિયાન, જર્મન લૂફ્ટવાફેએ બ્રિટિશ શહેરો પર રાત્રે બોમ્બારો કર્યો હતો. પ્રકાશ ઓછો હોવાના કારણે નેવિગેશન અને ટાર્ગેટિંગમાં મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. જમીની વિસ્તારમાં બ્લેકઆઉટ જહાજોને દુશ્મનની સબમરીનથી બચાવવામાં મદદ કરે છે.

વાહનોની લાઈટ અંગે કેવા નિયમો હોય છે?

ફક્ત એક જ હેડલાઇટનો ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી મળે છે. જેમાં ત્રણ આડી ચીરો ધરાવતો માસ્ક ફીટ કરવામાં આવે છે. જેનાથી લાઈટ મર્યાદિત જમીન પર થોડો જ પ્રકાશ આપે છે. પાછળના લેમ્પમાં ફક્ત એક ઇંચ વ્યાસનું છિદ્ર રાખવામાં આવે છે. જે 30 યાર્ડથી દેખાય છે પણ 300 યાર્ડથી નહીં. સાઇડ લેમ્પ્સને ઝાંખા કરવા અને હેડલાઇટના ઉપરના ભાગને કાળો રંગ કરવો ફરજિયાત કરાય છે. જમીન પરથી દ્રશ્યતા વધારવા વાહનોના બમ્પર અને રનિંગ બોર્ડ પર સફેદ મેટ પેઈન્ટ લગાવવામાં આવે છે. જે ઉપરથી દેખાતા નથી. રાત્રે વાહન ચલાવવાનું જોખમ વધવાથી પ્રતિ કલાક 32 કિમીની ઝડપે વાહન ચલાવવાની મંજૂરી આપવામાં આવે છે. વાહનોમાં આંતરિક લાઇટ ન રાખવા, રિવર્સિંગ લેમ્પ બંધ કરવા, પાર્કિંગ કરતી વખતે ઇગ્નિશનમાંથી ચાવી કાઢીને દરવાજા લોક કરવા ફરજિયાત કરાય છે.

બ્લેક આઉટનું કેવી રીતે અમલીકરણ કરાય છે?

બ્લેક આઉટ નિયમોનું પાલન થાય તે માટે નાગરિક ARP (એર રેડ પ્રિકોશન્સ) વોર્ડન તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે. આ વોર્ડન રાત્રે પેટ્રોલિંગ કરી કોઈ ઈમારત કે વાહનમાંથી પ્રકાશની ઝલક જોવા મળે તો કાર્યવાહી કરે છે. બ્લેક આઉટનું ઉલ્લંઘન કરનારાને દંડ અથવા કોર્ટમાં હાજર થવાની કાર્યવાહી કરવામાં આવે છે. બ્રિટનમાં એક મહિલાને બ્લેકઆઉટ નિયમો તોડવા અને ઇંધણનો બગાડ કરવા બદલ બીજા વિશ્વ યુદ્ધ સમયે 2 પાઉન્ડનો દંડ કરવામાં આવ્યો હતો.

બ્લેક આઉટથી સામાન્ય જનજીવનને અસર

બ્લેક આઉટની નાગરિકોના સામાન્ય જીવન ઉપર વધુ અસર જોવા મળી હતી. સપ્ટેમ્બર-1939માં બ્રિટનમાં માર્ગ અકસ્માતમાં 130 લોકોના મોત થયા હતા. અંધારાના કારણે રાહદારીઓ અને વાહન ચાલકોને ઓછું દેખાતા અકસ્માતો વધ્યા હતા. રાહદારીઓને સફેદ અખબાર અથવા રૂમાલ રાખવાની સલાહ આપવામાં આવી હતી. જેથી તેઓ વધુ રીતે દેખાઈ જાય. બ્લેકઆઉટના કારણે રોજિંદી પ્રવૃત્તિ ઉપર વિક્ષેપ પડ્યો હતો. લોકો રાત્રે બહાર નીકળતા ડરતા હતા. જેના કારણે સામાજિક અને આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ પર અસર પડી હતી. ફેક્ટરીઓમાં કાળી છતના કારણે કામદારોને કૃત્રિમ પ્રકાશ હેઠળ દિવસ-રાત કામ કરવાની ફરજ પડી હતી. જેના કારણે વીજળીના બિલમાં વધારો થયો હતો. દુકાનો વહેલા બંધ કરવી પડતી હોવાથી ગ્રાહકો માટે બહાર નીકળવું મુશ્કેલ બન્યુ હતુ. અંધારાનો લાભ લઈ ખિસ્સા કાતરૂ અને પાક ચોરી જેવા ગુનાઓમાં વધારો થયો હતો. બંદરો પર રાત્રે વેપારી ખલાસીઓ દરિયામાં પડી જવાના અને ડૂબી જવાના કિસ્સાઓ નોંધાયા હતા.

May 7, 2025 | 24:17 IST

Listen to this article

Leave a Comment :